گرسنگی طبیعی و اشتهای کاذب
تفاوت گرسنگی طبیعی و احساس ولع یا اشتهای کاذب چیست؟ عامل بروز آن چیست؟ پیشنهاد من و سایر داروسازان به شما چیست؟ تصور کنید در یک بعد از ظهر تابستانی در حالی که روی مبل دراز کشیده‌اید و سریال مورد علاقه‌تان را می‌بینید یا کتاب می‌خوانید، احساس گرسنگی شدیدی می‌کنید و احتمالاً در این لحظه در یخچال به سراغ بستنی، کیک و یا شکلات می‌روید. این سناریو توصیف حمله گرسنگی یا احساس ولع بوده که به دلایلی طبیعی و یا در مواقعی بیماری بروز می‌یابد.
اما گرسنگی عادی چیست؟ در نتیجه واکنش‌های طبیعی بدن به منظور حفظ بقای انسان و تامین مواد ضروری برای رشد، بازسازی و بقای سلول‌های زنده احساس گرسنگی در فرد بروز می‌یابد و پس از گذشت مدتی از نخوردن مواد غذایی ضروری، سطح قند یا گلوکز خون کاهش می‌یابد و به عنوان سیگنالی برای مغز تلقی می‌شود تا عضلات معده را تحریک کرده و احساس میل به خوردن غذا با تولید صدای گرسنگی به دلیل انقباض عضلات معده، تحریک‌پذیری بیش از حد حس چشایی و بویایی، ترشح بزاق بیش از قبل به منظور آماده‌سازی دستگاه گوارش برای هضم غذا در فرد بروز می‌یابد.
اما گیرنده‌ها و عوامل شیمیایی در انتقال پیام‌های گرسنگی از مغز به دستگاه گوارش نقش داشته که از طریق مرکز گرسنگی در مغز، هیپوتالاموس تحت تاثیر قرار می‌گیرند. اعصاب خود مختار بدن انسان نیز که تنظیم تنفس، فشارخون و ضربان قلب را بر عهده دارند، در کنترل عملکرد دستگاه گوارشی، اندام‌های کبد، معده و روده و فعالیت‌هایی مثل تنظیم سطح قند خون نقش به سزایی را ایفا می‌کنند. به عنوان مثال با تنظیم ترشح مقادیر ثابت و متغیری از انسولین در شبانه روز، سطح قند خون یا گلوکز تحت تاثیر قرار گرفته و میل به دریافت انرژی از طریق مواد غذایی افزایش می‌یابد. به همین دلیل وقتی روزانه در ساعت مشخصی از شبانه‌روز وعده مشخصی را دریافت می‌کنید، طبیعی است تحت تاثیر هورمون انسولین آزاد شده در این ساعت احساس گرسنگی بیشتری را داشته باشید.
هورمون‌های دیگری از جمله سروتونین، نورآدرنالین یا نوراپی نفرین، کورتیزون و هورمون رشد در تنظیم اشتهای کاذب نقش داشته و همچنین سیستم تشویق مغز با آزادسازی هورمون دوپامین نیز در بروز اشتها، تاثیر بر خلق و خو، واکنش به عوامل استرس‌زا و خواب دخالت دارد.
اما پاسخ به احساس گرسنگی و شدت بروز این حس در همه افراد یکسان نیست. به عنوان مثال برای افرادی به عقب افتادن یک ساعته وعده غذایی امری دشوار نبوده در حالی که عده دیگری با بروز این حس باید حتماً به سراغ غذا رفته و در غیر این صورت خلق و خوی نامتعادلی خواهند داشت. در حالت نرمال این حس با میل کردن یک میوه، یک لیوان آب و یا کمی نان برطرف شده یا کاهش می‌یابد. مواردی که در تغییرات این مقدار نرمال موثر می‌باشند به عوامل ژنتیکی، خلق و خوی فرد در آن لحظه و جثه فردی باز می‌گردد. با احساس گرسنگی معمولاً وعده‌هایی حاوی کربوهیدرات زیاد میل می‌شوند.
کربوهیدرات‌ها موادغذایی با ساختارهای پیچیده یا غیر پیچیده‌ای هستند که در اثر هضم همگی به اجزای سازنده خود یعنی گلوکز تبدیل خواهند شد و سوخت مورد نیاز سلول‌های بدن را فراهم خواهند کرد. تفاوت ساختاری کربوهیدرات‌ها منجر به تفاوت سرعت و مدت زمان بالا نگه داشتن گلوکز در بدن خواهد شد به گونه‌ای که مواد غذایی مانند شکر باعث افزایش سریع گلوکز خون و هم چنین افت سریع سطح قند خون و در نتیجه احساس گرسنگی‌های مکرر خواهد شد. با این توصیف صبحانه‌ای شامل مربا و نان سفید منجر به احساس گرسنگی سریع تری نسبت به میل کردن غلات صبحانه یا نان جو و شیر خواهد شد، زیرا غلات صبحانه حاوی کربوهیدرات با ساختار پیچیده بوده که سطح گلوکز خون را برای مدت طولانی‌تری بالا نگه می‌دارد و در نتیجه فرد مدت زمان طولانی‌تری احساس سیری خواهد داشت.
دلایل بروز ولع گرسنگی
دلیل دیگر بروز اشتهای کاذب به عوامل رفتاری و روانشناسی و سیستم پاداش مغز بازمی‌گردد. زیرا انسان از زمان کودکی برای دریافت پاداش و تشویق از سوی اطرافیان موفق به دریافت شیرینی و شکلات شده و به دنبال آن احساس بهتری را یافته است، در بزرگسالی نیز به تکرار این رفتار پرداخته و حتی در شرایطی برای رهایی از غم و استرس به خوردن شکلات و شیرینی روی می‌آورد. به همین دلیل فرد در شرایطی مانند استرس درس خواندن یا کار اشتهای کاذب بیشتری را نسبت به زمان خوشحالی و یا جشن می‌یابد.
همچنین در شرایط جسمانی متفاوتی مانند کمبود خواب، دوران بلوغ، حاملگی و حتی پریود، بدن تحت تاثیر هورمون‌های متفاوت برای تنظیم گلوکز قند خون و افزایش انرژی جسمانی احساس گرسنگی بیشتری خواهد داشت. تنظیم نیاز انرژی روزانه با دریافت آب کافی بهتر انجام می‌شود و به همین علت فرد با دریافت آب و مایعات کم، در احساس تشنگی و گرسنگی اغلب دچار اشتباه خواهد شد.
از جمله مهمترین دلایل بروز اشتهای کاذب عادت‌های تغذیه‌ای نادرست مانند تماشای تلویزیون یا کار با لپتاپ و یا درس خواندن همزمان با خوردن غذا می‌باشد. بنابراین داشتن زمان استراحت، حتی 15 دقیقه در روز اهمیت ویژه‌ای داشته تا بتوان میزان و نوع غذا خوردن
خودمان را بهتر مورد نظر قرار دهیم و تحت تاثیر استرس از زیاده‌روی در غذا خوردن بپرهیزیم. این امر در رابطه با بی‌حوصلگی نیز صادق بوده، به گونه‌ای که تحت تاثیر سیستم پاداش مدام سعی بر این خواهد بود با خوراکی‌های حاوی قند زیاد سرگرمی بیشتری برای خود فراهم کرد.
عوامل ثانویه بروز اشتهای کاذب به دلیل بیماری‌هایی مثل افسردگی، میگرن، پُرکاری تیروئید و یا اختلالات متابولیک مثل بیماری دیابت بوده و در صورت بروز ولع گرسنگی و اشتهای کاذب تنها نسبت به یک ماده غذایی می‌توان به وجود فقدان یک ماده معدنی و یا ویتامین در بدن پی برد. به عنوان مثال تمایل به خوردن شکلات می‌تواند نشانه کمبود منیزیم بوده و تمایل به خوردن پنیر در ارتباط با فقدان کلسیم، ویتامین A و B12 می‌باشد! در صورتی که احساس ولع گرسنگی مرتبط با داروهای روزانه شماست، به هیچ عنوان آن‌ها را با اختیار خود قطع نکرده و با پزشک یا داروسازمشورت کنید.
چگونه اشتهای کاذب خود را کنترل کنیم؟
هم چنین اگر اشتهای کاذب به صورت مکرر در شما بروز می‌کند، بایستی تحت معاینه پزشک قرار بگیرید. به عنوان آخرین پیشنهاد اگر در ساعتی از روز فرصت استراحت را دارید به استفاده از آن و خلق سرگرمی‌هایی مثل پیاده‌روی و معاشرت با دوستان پرداخته و از ولع گرسنگی خود را باز دارید و به عنوان قاعده کلی، خواب کافی، خوشحال بودن و خوراکی‌های سالم بسیار خوب هستند.
