دوپامین به زبان ساده + [مزایای آن برای مغز]

دوپامین چیست و چه کاری انجام میدهد؟

دوپامین یک انتقال‌دهنده عصبی یا نوروترانسمیتر است که در مغز انسان نقشی حیاتی ایفا می‌کند و در سیستم عصبی موجود است. این ماده شیمیایی در مغز تولید می‌شود و در انتقال پیام‌های عصبی نقش دارد. یکی از وظایف اصلی دوپامین، مشارکت در انتقال اطلاعات و کنترل حرکات بدنی است. همچنین نقش مهمی در پاداش، تشویق، و احساس لذت دارد.

اختلالات در سطوح دوپامین می‌تواند به مشکلات مختلفی منجر شود. به عنوان مثال، افزایش میزان آن ممکن است باعث اضطراب، تشویق به مصرف مواد مخدر، و یا اختلالات حرکتی مانند پارکینسون شود. از سوی دیگر، کاهش سطح آن ممکن است باعث افسردگی، اختلال در انگیزه و همچنین اختلالات حرکتی مانند بیماری هانتینگتون شود.

در این مقاله به بررسی تعریف دوپامین، روش های تولید آن در مغز و نقش آن در کنترل حرکت، احساسات، خوشحالی، بیماری‌های عصبی مانند بیماری پارکینسون و افسردگی، تأثیرات محیطی بر میزان دوپامین و روش‌های درمانی برای تنظیم آن خواهیم پرداخت.

هورمون دوپامین چیست؟

دوپامین یکی از مهمترین نوروترانسمیترهای مغزی است که در انتقال پیام‌های عصبی و تعاملات نورونی نقش دارد. نوروترانسمیترها مواد شیمیایی هستند که نقش انتقال پیام‌های عصبی و تبادل اطلاعات بین نورون‌ها را دارند. این هورمون به طور عمده در دو ناحیه اصلی مغز تولید می‌شود که عبارتند از:

• ناحیه Substantia Nigra: این ناحیه در قسمت عمیق مغز و در بخش میانی آن واقع شده است.
• ناحیه Ventral Tegmental Area (VTA): این ناحیه در بخش پایینی مغز، نزدیک به محور مغزی واقع شده است.

دوپامین از تیره‌های نورونی به نام تیره‌های دوپامینرژیک ساخته می‌شود. این تیره‌ها از تیروزین (یک آمینواسید) تولید می‌شوند. تیروزین به وسیله‌ی یک آنزیم به نام تیروزین هیدروکسیلاز به لوودوپا (L-DOPA) تبدیل می‌شود. سپس با وسیله‌ی دو آنزیم دیگر به نام‌های Aromatic L-amino acid decarboxylase (AADC) و Dopamine beta-hydroxylase (DBH) به دوپامین تبدیل می‌شود.

دوپامین چه تاثیری روی روح و جسم دارد؟

دوپامین نقش مهمی در تنظیم حرکات بدنی و همچنین در ایجاد احساسات مثبت مانند شادی، رضایت و انگیزه دارد. افزایش سطح آن می‌تواند بهبود عملکرد حرکتی و افزایش شادی و خوشحالی ما را تجربه کند. به طور خاص، نقش آن در این دو زمینه به صورت زیر است:

• تاثیر در حرکات بدنی: در سیستم عصبی مرکزی نقش مهمی در کنترل و تنظیم حرکات بدنی ایفا می‌کند. این نوروترانسمیتر در مسیرهای مختلفی از مغز که به تنظیم حرکات مرتبط هستند، اثرگذار است. برای مثال، ناحیه Substantia Nigra و ناحیه Striatum از جمله ناحیه‌هایی هستند که این هورمون در آن‌ها تأثیر دارد و در بیماری‌هایی مانند پارکینسون نقش اساسی دارد.
• تأثیر در احساسات: نقش مهمی در ایجاد احساسات مثبت و شادی دارد. افزایش سطح آن می‌تواند باعث افزایش احساسات خوب و رضایت شود. به عنوان مثال، وقتی که ما تجربه‌های مثبتی مانند تحقق اهداف یا تجربه‌های لذت‌بخش دیگر داریم، سطح دوپامین در مغز افزایش می‌یابد و احساس شادی و خوشحالی به ما دست می‌دهد.

نقش دوپامین در بیماری‌ پارکینسون

بیماری پارکینسون یک بیماری نورونی است که در آن نورون‌هایی که دوپامین تولید می‌کنند، تخریب می‌شوند. این تخریب باعث کاهش سطح آن در مغز می‌شود. کاهش آن باعث اختلال در تنظیم حرکات بدنی می‌شود. در واقع پارکینسون یک اختلال عصبی پیشرونده است که بر سیستم حرکتی بدن تأثیر می‌گذارد. علائم اصلی این بیماری شامل لرزش، سفتی عضلات، کندی حرکات و عدم تعادل است.

نقش دوپامین در بیماری پارکینسون به خوبی شناخته شده است. در این بیماری، سلول‌های عصبی که مسئول تولید این هورمون در ناحیه‌ای از مغز به نام ماده سیاه هستند، به تدریج از بین می‌روند. کاهش سطح آن در مغز، منجر به بروز علائم بیماری پارکینسون می‌شود. برخی از علائمی که به کمبود دوپامین در مغز مرتبط هستند عبارتند از:

• لرزش: لرزش در دست‌ها، پاها، سر و تنه، یکی از شایع‌ترین علائم بیماری پارکینسون است.
• سفتی عضلات: سفتی عضلات، می‌تواند حرکات بدن را دشوار و کند کند.
• کندی حرکات: افراد مبتلا به بیماری پارکینسون، به طور کلی در انجام حرکات مختلف مانند راه رفتن، صحبت کردن و نوشتن دچار کندی هستند.
• عدم تعادل: عدم تعادل و زمین خوردن، از دیگر علائم شایع بیماری پارکینسون است.

درمان بیماری پارکینسون شامل مصرف داروهایی است که بهبود تولید دوپامین یا مهار تخریب آن را هدف قرار می‌دهند. مثلاً داروهایی که عملکرد ترکیبات مشابه این هورمون را افزایش می‌دهند یا مهار انزیم‌هایی که دوپامین را تخریب می‌کنند، مورد استفاده قرار می‌گیرند. در برخی موارد، ممکن است جراحی برای تخریب ناحیه‌ای از مغز که مسئول علائم بیماری است، انجام شود. فیزیوتراپی هم می‌تواند به بهبود حرکات و تعادل افراد مبتلا به بیماری پارکینسون کمک کند.

نقش دوپامین در افسردگی

افراد مبتلا به افسردگی ممکن است سطح دوپامین کمتری در مغز خود داشته باشند. کاهش آن ممکن است باعث کاهش انگیزه، احساس لذت و رضایت، و افزایش احساسات منفی مانند اضطراب و استرس شود. مرگ سلول‌های عصبی تولیدکننده دوپامین، کاهش فعالیت گیرنده‌های آن و اختلال در عملکرد مسیرهای دوپامینی در مغز موجب کاهش سطح آن در مغز می‌شود. این کمبود می‌تواند منجر به بروز علائم افسردگی مانند:

• احساس غم و اندوه
• از دست دادن علاقه به فعالیت‌های لذت‌بخش
• تغییرات اشتها
• مشکلات خواب
• خستگی
• احساس بی‌ارزشی یا گناه
• افکار مرگ یا خودکشی

درمان‌های مختلفی برای افسردگی وجود دارد که هدف آنها افزایش سطح دوپامین در مغز یا جبران کمبود عملکرد آن است. برخی داروها به منظور افزایش سطح آن و بهبود حالت روحی استفاده می‌شوند. این داروها معمولاً از دسته آنتی‌دپرسانت‌ها و مهارکننده‌های بازجذب آن هستند که تأثیر مثبتی بر روی حالت روانی و احساسات فرد مبتلا به افسردگی دارند. روان‌درمانی هم می‌تواند به افراد مبتلا به افسردگی کمک کند تا افکار و احساسات خود را درک کنند و راه‌های سالم‌تر برای مقابله با مشکلات خود بیاموزند.

روش های افزایش دوپامین مغز

خوشبختانه روش‌های مختلفی برای افزایش سطح دوپامین در مغز وجود دارد که به شما کمک می‌کند تا از فواید این ماده شگفت‌انگیز بهره‌مند شوید. مثلا انجام فعالیت‌هایی که از آنها لذت می‌برید، یکی از راهکارهای طبیعی بالا بردن دوپامین است. این فعالیت‌ها می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

• ورزش کردن: ورزش منظم، سطح آن را در مغز افزایش می‌دهد و به بهبود خلق و خو و کاهش استرس کمک می‌کند.
• گوش دادن به موسیقی: موسیقی، می‌تواند باعث ترشح آن در مغز شود و به شما احساس شادی و آرامش دهد.
• رقصیدن: رقصیدن، علاوه بر فواید جسمی، می‌تواند به افزایش سطح آن در مغز و بهبود خلق و خو کمک کند.
• گذراندن وقت با عزیزان: ارتباطات اجتماعی و گذراندن وقت با افراد مورد علاقه، سطح آن را در مغز افزایش می‌دهد و به شما احساس شادی و رضایت می‌دهد.
• خواب کافی: خواب کافی، برای سلامت کلی مغز و به خصوص برای تنظیم سطح آن ضروری است.
• تغذیه سالم: رژیم غذایی سالم و سرشار از میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و پروتئین‌های کم‌چرب، می‌تواند به افزایش سطح آن در مغز کمک کند.
• مدیتیشن و یوگا: مدیتیشن و یوگا، می‌توانند به کاهش استرس، افزایش تمرکز و بهبود خلق و خو کمک کنند و در نتیجه به طور غیرمستقیم سطح آن را در مغز افزایش دهند.

قرار گرفتن در معرض نور خورشید، به تولید ویتامین D در بدن کمک می‌کند. ویتامین D، برای سلامت مغز و به خصوص برای تنظیم سطح دوپامین ضروری است. سعی کنید روزانه حداقل 15 تا 30 دقیقه در معرض نور مستقیم خورشید قرار بگیرید.

برخی از مکمل‌های غذایی مانند ال-تیروزین، ویتامین B6، منیزیم و آهن، می‌توانند به افزایش سطح دوپامین در مغز کمک کنند. قبل از مصرف هرگونه مکمل غذایی، حتماً با پزشک خود مشورت کنید.

در برخی موارد، ممکن است برای افزایش سطح آن در مغز به درمان‌های دارویی نیاز باشد. داروهایی مانند داروهای ضد افسردگی، می‌توانند به افزایش سطح دوپامین و سروتونین (انتقال‌دهنده عصبی دیگر که در خلق و خو نقش دارد) در مغز کمک کنند. برخی از درمان‌های جایگزین مانند طب سوزنی و طب گیاهی، نیز می‌توانند به افزایش سطح آن کمک کنند.

مصرف مواد مخدر و دوپامین

اکثر مواد مخدر اعتیادآور، سطح دوپامین را در مغز به طور ناگهانی و شدید افزایش می‌دهند. این افزایش ناگهانی، احساس لذت و سرخوشی شدیدی را در فرد ایجاد می‌کند. این احساس لذت، مغز را فریب می‌دهد و به آن یاد می‌دهد که برای تکرار این تجربه، به دنبال مصرف بیشتر مواد مخدر باشد.

با مصرف مکرر مواد مخدر، مغز به تدریج به افزایش سطح آن ناشی از مواد مخدر عادت می‌کند. در نتیجه، برای احساس لذت و رضایت عادی، به سطوح بالاتری از مواد مخدر نیاز پیدا می‌کند. این امر منجر به وابستگی و اعتیاد به مواد مخدر می‌شود.

مصرف طولانی‌مدت مواد مخدر، می‌تواند به مرور زمان، تولید طبیعی دوپامین در مغز را مختل کند. در نتیجه، فرد حتی زمانی که از مواد مخدر استفاده نمی‌کند، با علائمی مانند افسردگی، بی‌انگیزگی، خستگی و بی‌تفاوتی مواجه می‌شود. علاوه بر این، مصرف مواد مخدر می‌تواند به سایر بخش‌های مغز و بدن آسیب برساند و عواقب منفی متعددی را به دنبال داشته باشد.

دوپامین در چه مواد غذایی وجود دارد؟

تیروزین نوعی اسید آمینه‌ای است که در بدن به دوپامین تبدیل می‌شود. غذاهای سرشار از تیروزین عبارتند از:

• گوشت: بوقلمون، مرغ، گوشت گاو، ماهی سالمون، ماهی تن
• تخم مرغ: تخم مرغ منبع خوبی از تیروزین و سایر مواد مغذی مانند ویتامین B12 و کولین است.
• لبنیات: شیر، ماست، پنیر
• آجیل و دانه‌ها: بادام، بادام زمینی، تخمه آفتابگردان، تخمه کدو
• حبوبات: لوبیا، عدس، نخود
• لوبیا: لوبیا سیاه، لوبیا قرمز، لوبیا چیتی

غذاهای سرشار از آهن عبارتند از:

• گوشت قرمز: گوشت گاو، گوسفند، بره
• مرغ و ماهی: مرغ، ماهی تن، ساردین
• سبزیجات برگ‌دار: اسفناج، کلم پیچ، کلم بروکلی
• حبوبات: عدس، لوبیا، نخود
• آجیل و دانه‌ها: بادام، بادام زمینی، تخمه آفتابگردان
• میوه‌های خشک: کشمش، خرما، انجیر

غذاهای سرشار از ویتامین B6 عبارتند از:

• گوشت، مرغ و ماهی: مرغ، ماهی سالمون، ماهی تن
• تخم مرغ
• حبوبات: عدس، لوبیا، نخود
• آجیل و دانه‌ها: بادام، بادام زمینی، تخمه آفتابگردان
• موز
• سیب‌زمینی

غذاهای سرشار از ویتامین D عبارتند از:

• ماهی‌های چرب: ماهی سالمون، ماهی تن، ساردین
• زرده تخم مرغ
• قارچ
• غلات غنی‌شده

شکلات تلخ نیر منبع خوبی از آنتی‌اکسیدان‌ها و فلاونوئیدها است که می‌توانند به افزایش سطح دوپامین در مغز کمک کنند.

نتیجه گیری

یک رژیم غذایی متعادل و سرشار از مواد مغذی، بهترین راه برای افزایش سطح دوپامین در مغز به طور طبیعی است. از مصرف بیش از حد غذاهای فرآوری‌شده، قند و چربی‌های اشباع شده خودداری کنید. ورزش منظم، خواب کافی و مدیریت استرس نیز می‌توانند به افزایش سطح این هورمون در مغز کمک کنند.

اگر علائم افسردگی یا سایر مشکلات مربوط به کمبود دوپامین را تجربه می‌کنید، به پزشک مراجعه کنید. افزایش سطح دوپامین در مغز، فواید بسیاری برای سلامتی جسمی و روانی شما دارد. با مصرف غذاهای سرشار از مواد مغذی و اتخاذ سبک زندگی سالم، می‌توانید به طور طبیعی سطح دوپامین را در مغز خود افزایش دهید و از فواید این ماده شگفت‌انگیز بهره‌مند شوید.

فراموش نکنید که افزایش بیش از حد آن در مغز می‌تواند منجر به بروز مشکلاتی مانند اضطراب، بی‌قراری، توهم و … شود. اگر از داروهای خاصی استفاده می‌کنید، قبل از تغییر رژیم غذایی یا مصرف مکمل‌های غذایی، حتماً با پزشک خود مشورت کنید.