سلامتی دهان و دندان، نقشی اساسی در سلامتی کلی افراد ایفا میکند. دندانهای سالم نه تنها به جویدن و هضم غذا کمک میکنند، بلکه در زیبایی و اعتماد به نفس افراد نیز تاثیرگذار هستند. با این حال، عوامل متعددی مانند پلاک، میکروبها، و رژیم غذایی نامناسب میتوانند به سلامت دندانها آسیب برسانند.
همین منجر به پوسیدگی، بیماری لثه، و سایر مشکلات دهان و دندان شوند. در کل مراقبت از دندانها بخش مهمی از بهداشت فردی است که میتواند از مشکلات جدی دندانی و دهانی پیشگیری کند. در این مقاله، قصد داریم به طور جامع به موضوع مراقبت از دندان بپردازیم و راهکارهای عملی برای حفظ سلامت دهان و دندان ارائه دهیم.
مراحل اساسی مراقبت از دندان
- مسواک زدن صحیح و منظم
- استفاده از خمیردندان مناسب
- استفاده از نخ دندان
- استفاده از دهانشویه
- تغذیه سالم
- اجتناب از مصرف دخانیات و الکل
- معاینات منظم دندانپزشکی
مسواک زدن صحیح و منظم
مسواک زدن دو بار در روز، مهمترین اقدام برای از بین بردن پلاک و میکروبها از سطح دندانها است. از مسواک با برسهای نرم استفاده کنید تا به لثهها و مینای دندان آسیب نرسد. مسواک با سری کوچک و دسته مناسب انتخاب کنید که به راحتی به تمامی قسمتهای دهان دسترسی داشته باشد.
مسواک را با زاویه 45 درجه روی خط لثه قرار دهید. با حرکات دایرهای و دورانی کوچک مسواک بزنید و از حرکتهای افقی و شدید پرهیز کنید. تمامی سطوح دندانها (خارجی، داخلی و سطح جونده) را به دقت مسواک بزنید. مسواک خود را هر سه تا چهار ماه یکبار تعویض کنید.
هر بار حداقل دو دقیقه مسواک بزنید تا تمامی دندانها به خوبی تمیز شوند. سطح زبان را نیز با مسواک یا یک تمیزکننده زبان به آرامی تمیز کنید تا از بوی بد دهان و رشد باکتریها جلوگیری شود. حداقل دو بار در روز (صبح و شب) مسواک بزنید. در صورت امکان، بعد از هر وعده غذایی مسواک بزنید.
خمیردندان مناسب
فلوراید به تقویت مینای دندان و جلوگیری از پوسیدگی کمک میکند. بنابراین، انتخاب خمیردندانی که حاوی فلوراید باشد، بسیار مهم است. اگر دندانهای حساسی دارید، باید از خمیردندانهای مخصوص دندانهای حساس استفاده کنید. این خمیردندانها حاوی ترکیباتی هستند که به کاهش حساسیت دندانها کمک میکنند.
برخی خمیردندانها دارای مواد ضد باکتری هستند که به کاهش پلاک و التهاب لثه کمک میکنند. این نوع خمیردندانها برای افرادی که مشکلات لثهای دارند، مناسب است. اگر به دنبال سفید کردن دندانهای خود هستید، میتوانید از خمیردندانهای حاوی مواد سفیدکننده استفاده کنید. باید توجه داشت که استفاده بیش از حد از خمیردندانهای حاوی مواد سفیدکننده میتواند به مینای دندان آسیب برساند.
برخی از خمیردندانها دارای ترکیباتی مانند پتاسیم نیترات یا استرانسیم کلرید هستند که به کاهش حساسیت دندانها کمک میکنند. اگر به دنبال یک خمیردندان طبیعی هستید، میتوانید خمیردندانهایی که حاوی مواد طبیعی هستند انتخاب کنید. مانند آلوئهورا، روغن درخت چای، و زغال فعال.
بهتر است با دندانپزشک خود مشورت کنید تا خمیردندانی که به بهترین شکل با نیازهای خاص شما مطابقت دارد را انتخاب کنید. همچنین توجه به نشانهای استاندارد و تأییدیههای بهداشتی بر روی بستهبندی خمیردندان نیز میتواند کمک کننده باشد.
استفاده از نخ دندان
نخ دندان به از بین بردن پلاک و میکروبها از بین دندانها و لثهها کمک میکند که مسواک به تنهایی قادر به انجام آن نیست. نوع مناسب نخ دندان را انتخاب کنید (مومی یا غیرمومی، نازک یا پهن) که به راحتی بین دندانهای شما قرار گیرد. حدود ۴۰ تا ۵۰ سانتیمتر از نخ دندان را برش دهید. نخ دندان را دور انگشتان وسط هر دست بپیچید. به گونهای که حدود ۲.۵ تا ۵ سانتیمتر از نخ بین انگشتان باقی بماند.
نخ دندان را با استفاده از انگشتان شست و اشاره به آرامی بین دندانها وارد کنید. مواظب باشید که به لثهها فشار نیاورید تا از آسیب به آنها جلوگیری شود. نخ را به صورت C شکل دور هر دندان بپیچید و به آرامی آن را بالا و پایین حرکت دهید. این کار را برای هر دو سمت هر دندان انجام دهید. مطمئن شوید که نخ به زیر خط لثه نیز میرسد، اما به دقت و آرامی.
برای هر دندان از قسمت تمیز نخ استفاده کنید. به آرامی نخ را از بین دندانها بیرون آورید و به دندان بعدی بروید. حداقل یک بار در روز نخ دندان بکشید. بهترین زمان برای این کار معمولاً قبل از خواب است. به صورت منظم و هر روز از نخ دندان استفاده کنید تا از تجمع پلاک و بروز بیماریهای لثه جلوگیری کنید.
اگر دارای بریس، دندان مصنوعی یا پل دندان هستید، از نخ دندانهای مخصوص یا ابزارهای کمکی مانند نخ دندانگیر (floss threader) استفاده کنید. نخ دندان را با ملایمت استفاده کنید تا از آسیب به لثهها جلوگیری شود. اگر استفاده از نخ دندان معمولی برای شما دشوار است، میتوانید از نخ دندانهای آبپاش (water flosser) استفاده کنید. آنها با استفاده از فشار آب به تمیز کردن بین دندانها و زیر خط لثه میپردازند.
استفاده از دهانشویه
دهانشویه یکی از ابزارهای مهم در حفظ بهداشت دهان و دندان است و میتواند به تکمیل فرآیند مسواک زدن و نخ دندان کمک کند. با این حال، استفاده نادرست از دهانشویه ممکن است فواید آن را کاهش دهد و حتی مضر باشد.
دهانشویهها انواع مختلفی دارند: دهانشویههای ضدعفونیکننده، ضدپلاک، فلورایددار و دهانشویههای گیاهی. با توجه به نیاز خود، نوع مناسب را انتخاب کنید. در صورت داشتن مشکلات دهان و دندان مانند بیماری لثه یا خشکی دهان، قبل از استفاده از دهانشویه با دندانپزشک خود مشورت کنید.
به اندازه یک قاشق غذاخوری (حدود 15 میلیلیتر) دهانشویه را در دهان خود بریزید. به مدت 30 ثانیه دهانشویه را در دهان خود بچرخانید و به تمام نقاط دهان و دندان خود برسانید. از بلعیدن دهانشویه خودداری کنید. پس از غرغره کردن، دهان خود را با آب بشویید.
به طور ایده آل، دو بار در روز، یک بار صبح و یک بار شب بعد از مسواک زدن و نخ دندان از دهانشویه استفاده کنید. میتوانید بعد از خوردن غذاهای سنگین یا نوشیدنیهای اسیدی برای خنثی کردن اسید دهان و جلوگیری از پوسیدگی دندانها از دهانشویه استفاده کنید. استفاده بیش از حد از دهانشویه میتواند باعث خشکی دهان، تحریک لثه و حتی آسیب به دندانها شود.
دهانشویه جایگزین مسواک زدن و نخ دندان نیست و فقط باید به عنوان یک مکمل برای این دو روش استفاده شود. دهانشویه را به کودکان زیر 6 سال ندهید. از دهانشویههای حاوی الکل برای مدت طولانی استفاده نکنید. الکل موجود در برخی از دهانشویهها میتواند باعث خشکی دهان و تحریک لثه شود.
داشتن تغذیه سالم
یک رژیم غذایی سالم و متعادل میتواند به حفظ سلامت دندانها و پیشگیری از بسیاری از مشکلات دهان و دندان کمک کند. کلسیم برای استحکام دندانها و لثهها ضروری است. شیر، ماست، پنیر، سبزیجات برگدار مانند کلمپیچ و اسفناج، و بادام از جمله منابع غنی کلسیم هستند.
فسفر به همراه کلسیم، برای ساخت مینای دندان ضروری است. گوشت، مرغ، ماهی، تخم مرغ، حبوبات، و آجیل از جمله منابع غنی فسفر هستند. ویتامین D به جذب کلسیم در بدن کمک میکند. نور خورشید، ماهیهای چرب مانند سالمون و ساردین، و زرده تخم مرغ از جمله منابع ویتامین D هستند.
فیبر به تمیز کردن دندانها و تحریک لثهها کمک میکند. میوهها، سبزیجات، و غلات کامل از جمله منابع غنی فیبر هستند. نوشیدن آب به شستشوی دهان و جلوگیری از خشکی دهان کمک میکند. شکر و شیرینیجات، محیطی اسیدی در دهان ایجاد میکنند. همین میتواند منجر به پوسیدگی دندانها شود. از مصرف بیش از حد این مواد غذایی خودداری کنید. نوشیدنیهای گازدار، علاوه بر شکر، حاوی اسید نیز هستند که میتوانند به مینای دندان آسیب برسانند. از مصرف زیاد این نوشیدنیها خودداری کنید.
غذاهای چسبنده مانند کارامل، تافی، و خرما به دندانها میچسبند و میتوانند باعث پوسیدگی دندانها شوند. میوههایی مانند پرتقال، لیمو، و گریپفروت اسیدی هستند و میتوانند به مینای دندان آسیب برسانند. بعد از مصرف این میوهها، دهان خود را با آب بشویید. همچنین جویدن آجیل و دانههای سخت میتواند به مینای دندان آسیب برساند. از مصرف غذاها و نوشیدنیهای گرم و سرد که میتوانند حساسیت دندانها را تحریک کنند، خودداری کنید.
اجتناب از مصرف دخانیات و الکل
عوامل متعددی مانند مصرف دخانیات و الکل میتوانند به سلامت دندانها آسیب برسانند. همین منجر به پوسیدگی، بیماری لثه، و سایر مشکلات دهان و دندان می شود. دود سیگار و قلیان حاوی قطران و نیکوتین است که به مرور زمان روی دندانها لکههای قهوهای ایجاد میکند.
مصرف دخانیات باعث بوی بد دهان (هالیتوز) میشود که میتواند روابط اجتماعی افراد را تحت تاثیر قرار دهد. سیگار کشیدن یکی از مهمترین عوامل ابتلا به بیماری لثه است. بیماری لثه در صورت عدم درمان، میتواند منجر به از دست رفتن دندانها شود. مصرف دخانیات، خطر ابتلا به سرطان دهان، زبان، حلق و مری را به طور قابل توجهی افزایش میدهد.
دود سیگار و قلیان باعث خشکی دهان میشود که میتواند به پوسیدگی دندانها و مشکلات لثه منجر شود. مصرف دخانیات میتواند باعث تحلیل رفتن استخوان فک و لثهها شود که در نهایت منجر به ریزش دندانها میشود. الکل باعث خشکی دهان میشود که میتواند به پوسیدگی دندانها و مشکلات لثه منجر شود. اسید موجود در الکل به مینای دندان آسیب میرساند و آن را نازک و ضعیف میکند.
مصرف الکل به مرور زمان میتواند باعث ایجاد لکههای قهوهای روی دندانها شود. همچنین میتواند خطر ابتلا به بیماری لثه را افزایش دهد. از طرفی خطر ابتلا به سرطان دهان، زبان، حلق و مری را به طور قابل توجهی افزایش میدهد. بهترین راه برای محافظت از سلامت دهان و دندان در برابر اثرات مضر دخانیات، ترک کامل سیگار و قلیان است. مصرف الکل را تا حد امکان محدود کنید.
معاینات منظم دندانپزشکی
برای معاینه و تمیز کردن دندانها توسط دندانپزشک، هر 6 ماه یکبار مراجعه کنید. معاینات منظم دندانپزشکی، نقشی حیاتی در حفظ سلامت دهان و دندان ایفا میکنند. این معاینات به دندانپزشک کمک میکنند تا مشکلات دهان و دندان را در مراحل اولیه تشخیص دهد و از پیشرفت آنها جلوگیری کند. بیماری لثه در صورت عدم درمان، میتواند منجر به از دست رفتن دندانها شود. معاینات منظم دندانپزشکی به تشخیص زودهنگام بیماری لثه و شروع درمان به موقع آن کمک میکند.
سرطان دهان یکی از انواع سرطان است که میتواند کشنده باشد. تشخیص زودهنگام سرطان دهان، شانس درمان موفقیتآمیز آن را به طور قابل توجهی افزایش میدهد. تشخیص و درمان مشکلات دهان و دندان در مراحل اولیه، به مراتب آسانتر و کمهزینهتر از درمان آنها در مراحل پیشرفته است.
معاینات منظم دندانپزشکی میتواند به شما در جلوگیری از نیاز به درمانهای پرهزینه مانند عصبکشی، روکش دندان و ایمپلنت دندان کمک کند. آنها شامل تمیز کردن حرفهای دندانها نیز میشود که به از بین بردن پلاک و رسوبات از روی دندانها و خط لثه کمک میکند. تمیز کردن حرفهای دندانها میتواند به جلوگیری از بیماری لثه و پوسیدگی دندان کمک کند.
دندانپزشک در طول معاینات، به شما در مورد روشهای صحیح مسواک زدن و نخ دندان کشیدن و همچنین رژیم غذایی مناسب برای سلامت دهان و دندان آموزش میدهد. همه افراد، در هر سنی، باید به طور منظم برای معاینات دندانپزشکی و تمیز کردن دندانها به دندانپزشک مراجعه کنند. کودکان باید از سن 6 ماهگی به طور منظم به دندانپزشک مراجعه کنند.
مراقبت از دندان در طب سنتی
طب سنتی با سابقهای دیرینه، در زمینههای مختلف سلامت، از جمله سلامت دهان و دندان، راهحلهای مفیدی ارائه میدهد. در کنار روشهای نوین دندانپزشکی، استفاده از برخی مواد طبیعی و روشهای طب سنتی میتواند به حفظ سلامت دندانها و پیشگیری از مشکلات دهان و دندان کمک کند.
قبل از استفاده از هرگونه روش طب سنتی، برای اطمینان از عدم وجود آلرژی یا تداخل با داروهای مصرفی، با پزشک یا متخصص طب سنتی مشورت کنید.
روشهای طب سنتی نمیتوانند جایگزین روشهای نوین دندانپزشکی باشند. در صورت داشتن مشکلات دهان و دندان، حتماً به دندانپزشک مراجعه کنید.
با استفاده از روشهای طب سنتی در کنار روشهای نوین دندانپزشکی، میتوانید از سلامت دهان و دندان خود محافظت کنید و از لبخندی زیبا و سالم لذت ببرید.
- زالو: زالو درمانی، یکی از روشهای طب سنتی است که میتواند برای تسکین درد دندان و لثه، کاهش التهاب و بهبود زخمهای دهان و دندان مفید باشد.
- مصطکی: جویدن مصطکی به طور منظم، میتواند به تقویت لثهها، ضدعفونی کردن دهان و دندان، و از بین بردن بوی بد دهان کمک کند.
- نعناع: نعناع به دلیل خاصیت ضدعفونیکننده و ضدالتهابی، میتواند برای تسکین درد دندان و لثه، و همچنین خوشبو کردن دهان مفید باشد.
- بابونه: بابونه به دلیل خاصیت ضدالتهابی و ضدعفونیکننده، میتواند برای تسکین درد دندان و لثه، و همچنین درمان آفت دهان مفید باشد.
- نمک: شستشوی دهان با آب نمک گرم، میتواند به ضدعفونی کردن دهان و دندان، تسکین درد دندان و لثه، و کاهش التهاب لثه کمک کند.
- سرکه سیب: شستشوی دهان با مخلوط سرکه سیب و آب، میتواند به از بین بردن پلاک و رسوبات از روی دندانها، و همچنین سفید کردن دندانها کمک کند.
- سبوس گندم: استفاده از سبوس گندم به عنوان خمیر دندان، میتواند به تمیز کردن دندانها و لثهها، و همچنین تقویت لثهها کمک کند.
مراقبت از دندان کشیده شده
کشیدن دندان، یک عمل جراحی سرپایی رایج است که برای رفع مشکلات مختلف دهان و دندان مانند پوسیدگی شدید، عفونت یا دندان نهفته انجام میشود. پس از کشیدن دندان، مراقبت صحیح از محل زخم برای التیام سریع و جلوگیری از عوارض جانبی ضروری است.
گاز استریل را که دندانپزشک روی محل زخم قرار داده است، به مدت 20 تا 30 دقیقه در دهان خود نگه دارید. در صورت نیاز، از گاز جدید استفاده کنید. برای کاهش تورم از کمپرس سرد (کیسه یخ) استفاده کنید. در 24 تا 48 ساعت اول پس از کشیدن دندان، به مدت 15 تا 20 دقیقه در هر بار و با فاصله 2 ساعت استفاده کنید.
برای تسکین درد، میتوانید از داروهای مسکن بدون نسخه مانند ایبوپروفن یا استامینوفن استفاده کنید. در صورت تجویز دارو توسط دندانپزشک، حتماً طبق دستور مصرف کنید. در صورت مشاهده خونریزی جزئی، از گاز استریل مرطوب برای فشار ملایم روی محل زخم به مدت 10 تا 15 دقیقه استفاده کنید. در صورت خونریزی شدید، فوراً به دندانپزشک مراجعه کنید.
از مسواک زدن در سمت دندان کشیده شده به مدت 24 تا 48 ساعت خودداری کنید. پس از این مدت، به آرامی و با مسواک نرم، مسواک زدن را در تمام قسمتهای دهان، به جز محل زخم، شروع کنید. از نخ دندان کشیدن در سمت دندان کشیده شده به مدت 24 تا 48 ساعت خودداری کنید. پس از این مدت با احتیاط و ملایمت، نخ دندان را بین دندانهای مجاور محل زخم بکشید.
از دهانشویه حاوی کلرهگزیدین گلوکونات دو بار در روز به مدت 7 تا 10 روز استفاده کنید. در چند روز اول پس از کشیدن دندان، از غذاهای نرم و پوره مانند سوپ، ماست و پوره سیبزمینی استفاده کنید. از خوردن غذاها و نوشیدنیهای داغ خودداری کنید، زیرا میتوانند باعث خونریزی یا تورم شوند.
از جویدن غذا در سمت دندان کشیده شده خودداری کنید. برای نوشیدن مایعات، از نی استفاده کنید تا از وارد شدن فشار مستقیم به محل زخم جلوگیری شود. از استعمال دخانیات و الکل به مدت 3 تا 7 روز خودداری کنید. از فعالیتهای شدید بدنی به مدت 2 تا 3 روز خودداری کنید. استراحت کافی داشته باشید.
در صورت مشاهده هرگونه علائم غیرطبیعی مانند تب، لرز، تورم شدید، یا درد غیرقابل کنترل، فوراً به دندانپزشک مراجعه کنید. با رعایت این نکات میتوانید به روند التیام زخم دندان کشیده شده خود کمک کنید و از بازگشت سریع به زندگی عادی لذت ببرید.
مراقبت از دندان مصنوعی
دندانهای مصنوعی، جایگزینی برای دندانهای طبیعی از دست رفته هستند. به افراد کمک میکنند تا به راحتی غذا بخورند، صحبت کنند و لبخند بزنند. با این حال، برای حفظ سلامتی و زیبایی دندان مصنوعی و همچنین جلوگیری از مشکلات دهان و دندان، لازم است مراقبتهای صحیحی از آنها انجام شود.
هر روز صبح و شب، دندان مصنوعی خود را با مسواک و خمیر دندان مخصوص دندان مصنوعی تمیز کنید. از برسهای سفت و زبر استفاده نکنید، زیرا میتوانند به سطح دندان مصنوعی آسیب برسانند. بعد از هر بار غذا خوردن، دهان و دندان مصنوعی خود را با آب ولرم و تمیز بشویید.
در طول شب، دندان مصنوعی خود را در یک محلول ضدعفونی کننده مخصوص دندان مصنوعی بخوابانید. این کار به از بین بردن باکتریها و قارچها و همچنین جلوگیری از بوی بد دهان کمک میکند. به طور مرتب از دهانشویه مخصوص دندان مصنوعی استفاده کنید.
از غذاهای سفت و چسبنده مانند کارامل، آجیل و یخ خودداری کنید، زیرا میتوانند به مواد دندان مصنوعی آسیب برسانند. غذاها را به قطعات کوچک خرد کنید و به آرامی بجوید. از خوردن غذاهای داغ و گرم خودداری کنید. از جویدن آدامس و آبنباتهای سفت خودداری کنید.
از دندان مصنوعی خود برای باز کردن بستهها، جویدن مداد یا ناخن خودداری کنید. در صورت دندان قروچه یا ساییدن دندانها در خواب، از محافظ دهان استفاده کنید. در صورت مشاهده هرگونه مشکل در دندان مصنوعی خود، مانند ترک خوردگی، شکستگی یا تغییر رنگ، فوراً به دندانپزشک مراجعه کنید.
مراقبت از دندان کودکان
سلامتی دهان و دندان، نقشی اساسی در سلامتی کلی کودکان ایفا میکند. دندانهای سالم نه تنها به جویدن و هضم غذا کمک میکنند، بلکه در زیبایی و اعتماد به نفس کودکان نیز تاثیرگذار هستند. با این حال، عوامل متعددی مانند پلاک، میکروبها، رژیم غذایی نامناسب، و عادات غلط دهانی مانند انگشت مکیدن و جویدن اشیاء، میتوانند به سلامت دندانهای کودکان آسیب برسانند.
همین منجر به پوسیدگی، بیماری لثه، و سایر مشکلات دهان و دندان شوند. پس مراقبت از دندان کودکان باید از سنین پایین آغاز شود. حتی قبل از رویش دندانها، میتوانید با تمیز کردن لثههای نوزاد خود با یک پارچه مرطوب و نرم، مراقبت از دندانهای او را آغاز کنید.
با رویش اولین دندانها، مسواک زدن را دو بار در روز، صبح و شب، با مسواک نرم و خمیر دندان حاوی فلوراید به مقدار کم (به اندازه یک نخود) شروع کنید. از 18 ماهگی، میتوانید از نخ دندان برای تمیز کردن بین دندانهای کودکتان استفاده کنید.
به کودک خود شیر مادر یا شیر خشک بدهید. از دادن آبمیوه شیرین یا نوشابه به کودک خود به عنوان جایگزین شیر خودداری کنید. از 6 ماهگی، غذاهای جامد و مغذی مانند میوهها، سبزیجات، و غلات کامل را به کودک خود معرفی کنید. از دادن غذاهای سفت و چسبنده مانند کارامل، آجیل و یخ به کودک خود خودداری کنید، زیرا میتوانند به دندانهای او آسیب برسانند.
از دادن شیرینی و شکلات به کودک خود به عنوان میان وعده خودداری کنید. به کودک خود آموزش دهید که بعد از هر بار غذا خوردن، دهان و دندان خود را مسواک بزند. از کودک خود بخواهید که از مکیدن انگشت و جویدن اشیاء خودداری کند. برای کودک خود پستانک یا شیشه شیر استفاده نکنید، یا در صورت استفاده، از پستانک یا شیشه شیری که حاوی شیرینی یا آبمیوه است، خودداری کنید.
به طور مرتب برای معاینات دندانپزشکی و تمیز کردن دندانهای کودکتان به دندانپزشک مراجعه کنید. از دهانشویه حاوی فلوراید فقط برای کودکان 6 ساله و بزرگتر، طبق دستور دندانپزشک، استفاده کنید. از مسواک برقی فقط برای کودکان 3 ساله و بزرگتر، طبق دستور دندانپزشک، استفاده کنید.
اگر کودک شما از فلوراید آب آشامیدنی استفاده نمیکند، ممکن است دندانپزشک مکمل فلوراید تجویز کند. در صورت مشاهده هرگونه مشکل در دندانهای کودکتان، مانند لکههای سفید، حفره، یا درد، فوراً به دندانپزشک مراجعه کنید. با رعایت این نکات میتوانید از سلامت دهان و دندان کودکان خود محافظت کنید و از لبخندی زیبا و سالم برای آنها هدیه دهید.